رابطه ژنتیک و اعتیاد یکی از جوانب پیچیده و جالب در زمینه علم رفتار و علوم اعصاب است؛ که به بررسی علل و آثار اعتیاد به مواد و رفتارهای مخرب می‌پردازد. ما در ادامه خواهیم گفت که آیا اعتیاد ژنتیکی است یا خیر. به صورت کلی ژن (Gene) می‌تواند در افزایش احتمال ابتلا به اعتیاد نقش داشته باشد اما ژنتیک تنها یکی از عوامل است. عوامل محیطی تاثیرگذار مانند شرایط زندگی، تجربیات فردی و تربیت نیز نقش مهمی در تشدید یا کاهش این تمایل دارند. 

رابطه و تاثیر ژنتیک و اعتیاد از نظر علمی

پژوهش‌های جمع آوری شده توسط محققان نشان داده‌ است که ژنتیک در میزان تمایل فرد به اعتیاد نقش مؤثری دارد؛ زیرا وجود مجموعه‌ای از ژن‌ها که به‌عنوان “ژن‌های اعتیاد” شناخته می‌شوند، می‌توانند تأثیر مستقیم بر عملکرد مغز و مسیرهای نورونی داشته باشند. این ژن‌ها ممکن است باعث تغییرات در عملکرد مواد شیمیایی مغزی مرتبط با لذت و احساس خوشایند شوند.

برخی از ژن‌ها می‌توانند احتمال ابتلا به اعتیاد را افزایش دهند. به عنوان مثال، تحقیقات نشان داده است که برخی از افراد دارای نسخه‌های خاصی از ژن‌ها هستند که باعث افزایش تمایل به مصرف مواد اعتیادآور می‌شوند. 

همچنین، ژنتیک می‌تواند بر روی نحوه پردازش بدن نسبت به مواد مخدر و تجربه لذت از آن‌ها تأثیر بگذارد. افراد با ژنتیک خاص ممکن است سریع‌تر به احساس لذت از مواد اعتیادآور برسند.

باید توجه داشت که ژنتیک تنها یک عامل از عوامل متعددی است که بر اعتیاد تأثیر دارند. عوامل محیطی مانند شرایط زندگی، استرس، تجربیات اجتماعی و فرهنگی نیز نقش مهمی در بروز و تشدید اعتیاد ایفا می‌کنند.

دکتر کارین لرمن روانشناس دانشگاه پنسیلوانیا، در تحقیقات سایت apa.org گفته است که ژنتیک حدود ۷۵ درصد از تمایل افراد به سیگار کشیدن را تشکیل می‌دهد. ژن‌ها همچنین ۶۰ درصد از گرایش به اعتیاد و ۵۴ درصد از توانایی فرد برای ترک را تشکیل می‌دهند.

نقش برجسته ژنتیک در ابتلا به مخدر‌های خاص

تأثیر ژنتیک در ابتلا به مواد مخدر مختلف ممکن است متفاوت باشد و به نوع مواد و تعامل با سیستم عصبی مرتبط با آن‌ها بستگی دارد. به طور کلی، تأثیر ژنتیک در اعتیاد به برخی مواد مخدر بیشتر مشهود است. به عنوان مثال:

1. نیکوتین (سیگار): ژنتیک می‌تواند تأثیر قابل توجهی در ابتلا به سیگار داشته باشد. برخی از افراد به دلیل وجود ژن‌های خاص، سریع‌تر به ترکیبات نیکوتین عادت می‌کنند و احتمال ادامه مصرف بالاتری دارند.
2. الکل: تحقیقات نشان داده است که ژنتیک در درک اثرات الکل بر روی سیستم عصبی و احتمال اعتیاد نقش دارد. برخی افراد ممکن است به دلیل وجود ژن‌های مرتبط با حساسیت به اثرات مثبت الکل، به سرعت به‌سوی اعتیاد یا مصرف زیاد الکل پیش بروند.
3. مواد مخدر مانند کوکائین و آمفتامین: ژنتیک می‌تواند در تعیین حساسیت افراد به این مواد و تجربه لذت از آن‌ها نقش داشته باشد. برخی از افراد به دلیل وجود ژن‌های خاص، احتمال اعتیاد به این مواد را افزایش می‌دهند.

مهم است که توجه داشته باشید که تأثیر ژنتیک در اعتیاد به مواد مخدر ممکن است توسط عوامل محیطی و شخصیتی تعدیل شود. همچنین، ژنتیک تنها یکی از عواملی است که در تشکیل اعتیاد نقش دارد و عوامل محیطی، فرهنگی، اجتماعی و روان‌شناختی نیز نقش مهمی در این زمینه دارند.

تاثیر ژنتیک بر اعتیاد و عوامل آن

هرچند تأثیر ژنتیک در اعتیاد نقش مهمی در تعیین تمایل فرد به اعتیاد دارند، اما این تأثیرات توسط عوامل محیطی نیز تعدیل می‌شوند. به‌عبارت‌دیگر، همه افرادی که ژن‌های اعتیادی دارند، حتما قرار نیست دچار اعتیاد شوند. نقش خانواده و جامعه در درمان اعتیاد یکی از نکات مهم در قبل از اعتیاد و همچنین در روند بهبود و بازسازی افراد است.

عوامل ژنتیکی در اعتیاد به مواد مخدر نقش مهمی در تعیین تمایل فرد به اعتیاد و درک مکانیسم‌های بروز این پدیده دارند:

۱. ژن‌های اعتیاد

برخی ژن‌ها که به‌عنوان “ژن‌های اعتیاد” شناخته می‌شوند، تأثیر مستقیم بر عملکرد مغز و مسیرهای پاداشی دارند. این ژن‌ها ممکن است تغییراتی در عملکرد مواد شیمیایی مغزی ایجاد کنند که به احساس لذت و خوشایندی مرتبط هستند. این تغییرات می‌توانند تمایل فرد به مصرف مواد مخدر را تقویت کنند یا کاهش دهند.

۲. ژن‌های تحمل به مواد

برخی از افراد به دلیل وجود ژن‌های تحمل به مواد، مقاومت کمتری در مصرف اعتیاد دارند و به‌راحتی به مصرف مکرر و بالا عادت می‌کنند. این ژن‌ها می‌توانند موجب افزایش تحمل به مواد شوند و در نتیجه، فرد به مصرف بیشتر مواد نیاز داشته باشد تا تأثیر مشابهی را حس کند.

۳. سهولت احساس خوشایندی

بعضی از افراد به دلیل ترکیبات ژنتیکی خاص، احساس خوشایندی و لذت از مصرف مواد مخدر را بیشتر دارند. این ممکن است باعث شود که آنها به مواد اعتیادآور به‌شدت وابسته شوند.

۴. ژن‌های آسیب‌پذیری

برخی ژن‌ها ممکن است باعث افزایش آسیب‌پذیری افراد نسبت به اعتیاد شوند. این ژن‌ها معمولاً با مسیرهای شیمیایی مرتبط با مواد اعتیادآور تعامل دارند.

به‌عنوان مثال فردی ممکن است یک سال دچار اعتیاد به مواد مخدر باشد و در این یک‌سال وضعیت جسمی بدی داشته و به انواع بیماری‌ها دچار شود اما ممکن است فردی در طول این یک سال به بیماری دچار نشده باشد و آسب کمتری دیده باشد.

تأثیر ژنتیک بر اعتیاد به الکل

تأثیر ژنتیک بر اعتیاد به الکل یک پدیده پیچیده است که نقش اساسی در تمایل فرد به مصرف مکرر الکل و درک مکانیسم‌های بیولوژیکی این واکنش دارد. ژنتیک به‌عنوان یک عامل کلیدی، تأثیراتی را بر عملکرد مغز و ترکیبات شیمیایی آن دارد که در پاسخ به الکل ایجاد می‌شوند. این تأثیرات می‌توانند از طریق چندین مکانیسم متفاوت اتفاق بیفتند.

هر چند هنوز بسیاری از مردم دنیا هنوز آگاهی لازم را در مورد اعتیاد به الکل ندارند؛ و نمیدانند که همه مشروبات الکی اعتیاد آور هستند.

 

تحقیقات نشان داده‌اند که وجود تغییرات ژنتیکی می‌تواند باعث تغییر در پاسخ‌های شیمیایی مغز به الکل شود و به افزایش و کاهش حس ترجیح و خوشایندی نسبت به مصرف آن منجر شود. به‌عنوان‌مثال، برخی از افراد به دلیل وجود ژن‌های خاص، با کمترین میزان مصرف الکل، لذت و سرخوشی بیشتری را تجربه می‌کنند اما برخی افراد نیز با این که میزان زیادی از الکل مصرف می‌کنند اما به آن سرخوشی و لذت نمی‌رسند و مجبورند بیشتر الکل مصرف کنند.

مطالب مرتبط: کمپ ترک الکل

چطور می‌توان از عوامل ژنتیکی در اعتیاد جلوگیری کرد؟

جلوگیری از عوامل ژنتیکی به‌طورکلی نیازمند راهکارهای چندگانه و هماهنگی افراد و جوامع است. ابتدا با افزایش آگاهی و آموزش در مورد خطرات مواد مخدر و الکل، افراد می‌توانند از تصمیم‌گیری‌های بهتری در مورد مصرف این مواد پیش از وقوع اعتیاد استفاده کنند. تقویت مهارت‌های اجتنابی مانند مدیریت استرس و حل مسائل نیز می‌تواند در کاهش تمایل به مصرف مواد مخدر و الکل مؤثر باشد.

فراتر از آن، توجه به‌سلامتی روانی و در صورت نیاز مراجعه به مشاور می‌تواند از افراد در مقابل تأثیرات مخرب مواد مخدر و الکل محافظت کند. استفاده از تست‌های ژنتیکی برای تشخیص تمایلات افراد به اعتیاد و اطلاعات دریافتی از آنها، می‌تواند به افراد کمک کند تا راهکارهای مناسبی برای مقابله با تمایلات ژنتیکی خود پیدا کنند. در پایان، برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد در مؤسسات بهداشتی – درمانی، افزایش آگاهی عمومی و ارائه ابزارهای مبارزه با اعتیاد به مواد مخدر و الکل می‌توانند در جلوگیری از تأثیرات منفی این پدیده بر ژنتیک تأثیرگذار باشند و رابطه ژنتیک و اعتیاد را دچار تغییر کند.

منابع:

https://americanaddictioncenters.org/rehab-guide/addiction-genetic