مراحل درمان اصولی اعتیاد از A تا Z
اعتیاد، این بیماری پیچیده و چندوجهی، نه‌تنها جسم فرد را تحلیل می‌برد بلکه روان و روح او را نیز درگیر می‌کند و به روابط خانوادگی و اجتماعی او آسیب می‌رساند. با این حال، امید به رهایی از چنگال اعتیاد همواره وجود دارد. همانطور که در متون علمی نیز تاکید شده، اگر فرد تمایل واقعی به درمان داشته باشد و مسیر صحیح را طی کند، به طور قطع می‌تواند به رهایی دست یابد. در مقابل، هرگونه اقدام درمانی بدون آمادگی روانی و شناخت کافی از عمق مشکل، متاسفانه بی‌نتیجه خواهد بود.
چرا درمان اعتیاد دشوار است؟
علم درمان اعتیاد دانشی نسبتاً جدید و در حال تکامل است. تنوع بالای مواد اعتیادآور و تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی در جوامع مختلف، درمان این بیماری را به چالشی پیچیده تبدیل کرده است. موفقیت در ترک اعتیاد نیازمند ترکیبی از علم، تجربه، هنر، عشق، صبر و تعهد یک تیم درمانی منسجم است. متاسفانه این عناصر حیاتی همیشه به صورت کامل در کنار هم قرار نمی‌گیرند. آگاهی کامل از مراحل درمان قبل از شروع، نقش بسزایی در دستیابی به نتایج مطلوب و پایدار دارد. در غیر این صورت، آسان‌انگاری درمان و ورود بدون مطالعه کافی، می‌تواند منجر به شکست‌های مکرر و در نهایت یأس و ناامیدی شود.
مراحل درمان اعتیاد: از سم‌زدایی تا بازتوانی روانشناختی
درمان اعتیاد به طور کلی به دو بخش عمده تقسیم می‌شود:
- درمان وابستگی جسمی (سم‌زدایی): این مرحله که در جامعه به “ترک اعتیاد” نیز معروف است، شامل مدیریت علائم فیزیکی ناشی از قطع مصرف مواد است.
- درمان وابستگی روانی: مهمترین و حیاتی‌ترین بخش درمان، که هدف آن پرداختن به ریشه‌های روانی و رفتاری اعتیاد است.
الف) سم‌زدایی: آغاز رهایی جسمی
سم‌زدایی به معنای پاکسازی بدن از مواد مخدر و مدیریت سندرم محرومیت است. سندرم محرومیت (Withdrawal Syndrome) به مجموعه علائمی گفته می‌شود که پس از قطع مصرف مواد در فرد معتاد بروز می‌کند. این علائم می‌توانند شامل درد عضلانی و استخوانی، بی‌خوابی، بی‌قراری، عطسه، آبریزش بینی، خمیازه، اسهال، تهوع و استفراغ، بی‌اشتهایی، ضعف و بی‌حالی، پرش اندام‌ها، احساس سرما و گرما، لرز، تعریق، تپش قلب، اشک‌ریزش، درد شکم، هذیان، پرخاشگری و وسوسه مصرف مواد باشند. شدت این علائم در افراد مختلف متفاوت است و تحمل آن‌ها بدون اقدامات درمانی صحیح بسیار دشوار است.
آیا سم‌زدایی خطرناک است؟
در صورتی که سم‌زدایی تحت نظارت پزشک متخصص و با رعایت کامل استانداردهای پزشکی و پرستاری انجام شود، خطری برای سلامت فرد ندارد. سم‌زدایی علمی به معنای به کارگیری روش‌هایی است که به بیمار کمک می‌کند تا دوره ترک را با حداقل علائم و به صورت کنترل شده و بی‌خطر پشت سر بگذارد. لازم به ذکر است که ترک الکل می‌تواند خطرات بیشتری نسبت به ترک مواد مخدر داشته باشد و حتی در مواردی منجر به تشنج، کما و مرگ شود.
روش‌های علمی سم‌زدایی:
پنج روش علمی اصلی برای سم‌زدایی وجود دارد که هر کدام مزایا و محدودیت‌های خاص خود را دارند:
- روش علامتی:
- مدت زمان: حدود ۸ تا ۱۰ روز.
- نحوه اجرا: کنترل علائم جسمی با استفاده از داروهای غیرمخدر. دوز داروها در روزهای اول بیشتر و سپس به تدریج کاهش می‌یابد.
- ویژگی‌ها: کم‌هزینه‌ترین روش، اما نیاز به چندین روز استراحت در منزل دارد. کنترل علائم روحی و جسمی ممکن است در برخی موارد دشوار باشد. این روش در همه بیماران کاربرد ندارد، به ویژه اگر وابستگی روانی بالا باشد و فرد در طول دوره سم‌زدایی اقدام به مصرف مجدد کند.
- شروع نالترکسون: معمولاً در روز هفتم، پس از تست مرفین و نالوکسون.
روش جایگزینی:
-
- مدت زمان: حدود ۲ تا ۴ هفته.
- نحوه اجرا: استفاده از داروهای مخدر یا شبه‌مخدر (خوراکی یا زیرزبانی) به عنوان جایگزین ماده مصرفی.
- ویژگی‌ها: با علائم بسیار خفیفی همراه است و اغلب فرد قادر به انجام فعالیت‌های روزمره است. هزینه بالاتر و دوره طولانی‌تر نسبت به روش علامتی دارد. کاهش دوز داروها بسیار حساس است و در صورت عدم انتخاب صحیح بیمار، موفقیت پایینی دارد. کپسول‌های دست‌ساز موجود در بازار که به عنوان گیاهی معرفی می‌شوند، اغلب حاوی مواد مخدر هستند و می‌توانند منجر به اعتیاد به خود این کپسول‌ها شوند.
- شروع نالترکسون: معمولاً در هفته سوم، پس از تست مرفین و نالوکسون.
روش سریع (RD) و فوق سریع (URD یا UROD):
-
- روش فوق سریع (URD/UROD):
- مدت زمان: بیمار اغلب ۲۴ تا ۴۸ ساعت در مرکز درمانی بستری می‌شود و طی ۳ تا ۴ ساعت تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرد.
- نحوه اجرا: در طول بیهوشی، داروهای ویژه‌ای تجویز می‌شوند که منجر به بروز سریع و فشرده علائم ترک می‌شوند. بیمار در طول بیهوشی علائمی را احساس نمی‌کند. این عمل باعث ترشح سریع مواد مخدر داخلی بدن می‌شود که جایگزین مواد مخدر مصرفی می‌گردد و تحمل بدن فرد نسبت به علائم ترک افزایش می‌یابد.
- ویژگی‌ها: بالاترین میزان موفقیت در مرحله سم‌زدایی (نزدیک به ۱۰۰% در صورت اجرای صحیح). نیاز به دانش و تجربه بالای کادر پزشکی و پرستاری و رعایت استانداردهای خاص بیمارستانی دارد. هزینه بالاتر.
- محدودیت‌ها: در تمامی موارد امکان‌پذیر نیست، به خصوص در صورت وجود بیماری‌های زمینه‌ای قلبی، ریوی شدید یا برخی دیگر از بیماری‌ها. بزرگترین مشکل پس از این روش، ضعف عمومی بدن است که به طور متوسط ۳ تا ۵ روز ادامه دارد و با گذشت زمان بهبود می‌یابد. ممکن است علائم دیگری مانند علائم گوارشی، خمیازه، درد بدنی، بی‌قراری یا بی‌خوابی نیز دیده شود.
- شروع نالترکسون: در صورت اجرای صحیح، از روز اول برای بیمار شروع می‌شود و می‌بایست روزانه و اغلب به مدت یک سال مصرف شود. شروع نالترکسون از روز اول یکی از دلایل اصلی موفقیت بالای این روش است.
- روش فوق سریع (URD/UROD):
- طب سوزنی:
- از روش‌های علمی سم‌زدایی است که در موارد خاص کاربرد دارد.
ب) درمان وابستگی روانی: سنگ بنای رهایی پایدار
سم‌زدایی تنها قدم اول است. بخش اصلی و تعیین‌کننده در ترک اعتیاد پایدار، درمان وابستگی روانی است. در این مرحله، نقش بیمار از پزشک پررنگ‌تر می‌شود؛ زیرا پایداری و موفقیت درمان عمدتاً در دست خود بیمار است. پزشک مجرب می‌تواند راهکارهای متعددی را ارائه دهد، اما اگر فرد پس از سم‌زدایی در برنامه‌های آموزشی و روان‌درمانی شرکت نکند یا آموخته‌های خود را در عمل به کار نگیرد، احتمال عود بسیار بالا خواهد بود.
ترک اعتیاد سریع و روش‌های مکمل:
عبارت ترک اعتیاد سریع اغلب ترس و سوءتفاهم‌هایی را در پی دارد. در حالی که سم‌زدایی سریع‌تر (مانند UROD) وجود دارد، اما این تنها بخشی از فرآیند است. ترک اعتیاد سریع نباید با روش‌های غیرعلمی و خطرناک مانند “سقوط آزاد” که در برخی کمپ‌ها انجام می‌شود، اشتباه گرفته شود. در روش سقوط آزاد، بیمار با محدودیت‌های فیزیکی مواجه می‌شود که خطرات جدی برای او دارد.
روش‌های روان‌درمانی و حمایتی در کنار سم‌زدایی:
- دارو درمانی: داروهایی مانند متادون و B2 می‌توانند در فرآیند ترک اعتیاد و کاهش علائم و عوارض ترک مورد استفاده قرار گیرند، اما مصرف آن‌ها باید حتماً تحت نظر پزشک متخصص باشد. مصرف خودسرانه این داروها نه تنها تأثیر مثبتی نخواهد داشت، بلکه می‌تواند اعتیادآور باشد. داروی نالترکسون نیز در افرادی که سم‌زدایی شده‌اند، برای پیشگیری از عود بسیار مؤثر است و عوارض جدی ندارد. این دارو ندرتاً باعث افزایش آنزیم‌های کبدی می‌شود که با قطع مصرف به حالت طبیعی باز می‌گردد.
- روش ماتریکس: این روش شامل ترکیبی از درمان‌های انگیزشی، شناختی-رفتاری، گروه درمانی و خانواده درمانی است. در روش ماتریکس، فرد معتاد نیازی به بستری طولانی‌مدت ندارد و می‌تواند در کنار زندگی عادی خود به درمان بپردازد.
- روان‌درمانی: این روش، به ویژه در کنار درمان‌های پزشکی، بهترین روش ترک اعتیاد محسوب می‌شود. حضور دائمی یک روانشناس یا متخصص در زندگی بیمار، احتمال بازگشت به مصرف مواد را به حداقل می‌رساند. روان‌درمانی مرحله به مرحله پیش می‌رود و به فرد آموزش داده می‌شود تا پس از ترک اعتیاد به زندگی عادی خود بازگردد و روابط خود را بهبود بخشد.
نقش مراکز تخصصی در درمان اعتیاد
مراجعه به کلینیک‌ها و مراکز تخصصی ترک اعتیاد معتبر، بهترین و اصولی‌ترین راه برای درمان اعتیاد است. در این مراکز، تمامی جوانب ترک اعتیاد، از سم‌زدایی تا بازتوانی روانشناختی، مورد توجه قرار می‌گیرد تا عوارض کوتاه مدت و بلند مدت اعتیاد کاهش یابد.
موسسه راهی به سوی نور یکی از بهترین کمپ ترک اعتیاد تهران با بهره‌گیری از بهترین روان‌پزشکان، روانشناسان شناختی و متخصصان علوم اعصاب، روش‌های نوین و تجهیزات بیمارستانی را برای ترک اعتیاد ارائه می‌دهند. در این مراکز، علاوه بر سم‌زدایی اصولی، جلسات مشاوره روانشناسی و روان‌درمانی به صورت فردی و خانوادگی، حتی پس از ترخیص بیمار، ادامه خواهد داشت.
سخن پایانی
اعتیاد یک مشکل قابل حل است، اما نیاز به رویکردی جامع، اصولی و مداوم دارد. هرگز برای آغاز مسیر رهایی دیر نیست. با پذیرش مشکل، کمک گرفتن از متخصصان و پیگیری مراحل درمانی، می‌توان به یک زندگی سالم و بدون اعتیاد دست یافت. به یاد داشته باشید که سم‌زدایی تنها اولین مرحله است و موفقیت واقعی در گرو پیگیری مراحل بعدی، به خصوص درمان وابستگی روانی، نهفته است.
