بیماری خانوادگی اعتیاد

بیماری اعتیاد،خانواده فرد معتاد را به مرز فروپاشی می کشاند، ثبات و آرامش خانه را بر هم می زند، اتحاد و یکدلی بین اعضای خانواده را از بین می برد، سلامت جسمی و روانی آنها را به خطر می اندازد، مشکلات مالی ایجاد می کند و شور و شوق را از خانواده می گیرد. اعتیاد می تواند زندگی خانواده را کاملاً مختل کند و مشکلات زیانباری به وجود بیاورد که تا پایان عمر ادامه پیدا کنند و به همین خاطر است که از اعتیاد به عنوان بیماری خانوداگی یاد می شود.

تاثیرات اعتیاد بر کودکان

تاثیرات اعتیاد بر همسر

هم وابستگی و حمایت ناسالم

بهبودی از تاثیرات ویرانگر اعتیاد

خانواده فرد مبتلا به اعتیاد،به شکل های متفاوتی تحت تاثیر فرایند بیماری اعتیاد است. فرد معتاد با نوعی بیماری دست به گریبان است که تا پایان عمر وی را به حال خود رها نکرده و زندگی او را به خطر خواهد انداخت. این بیماری بدون چون و چرا آبرو و حیثیت، اموال و دارایی ها و روابط شخصی فرد معتاد را به باد خواهد داد و سرنوشتی جز جنون، زندانی شدن و یا مرگ برای وی رقم نخواهد زد. اعضای خانواده فرد معتاد نیز از کودک و نوجوان گرفته تا همسر، برادر یا خواهر، پدر و مادر یا بستگان و دوستان نیز به شدت از بیماری اعتیاد یکی از اعضای خانواده رنج خواهند برد. بیماری اعتیاد هم زندگی فرد معتاد و هم اعضای خانواده وی را تهدید کرده و به ویرانی می کشاند.

تاثیرات اعتیاد بر کودکان

یک فرد معتاد می تواند زندگی سایر اعضای خانواده خود را کاملاً از هم گسیخته نموده وآسیب هایی ایجاد کند که اثرات آن تا پایان عمر باقی بماند. بیماری اعتیاد یکی از والدین، نه تنها زندگی خود آن ها را به ویرانی می کشد، بلکه اثرات بسیار شدیدی نیز بر روی فرزندان آنها می گذارد.  در ادامه تعدادی از اثرات مخرب بیماری اعتیاد بر روی فرزندان پدر یا مادر معتاد شرح داده شده است:

بیشتر کودکانی که والدین معتاد دارند دچار عوارض و کمبودهایی چون عدم اعتماد به نفس کافی، تنهایی، احساس گناه، ناامیدی و درماندگی، نگرانی از رها شدن به حال خود و افسردگی مزمن می شوند

کودکان خود را مقصر و مسئول مشکلات والدین خود دانسته و فکر می کنند که آنها باعث شده اند تا پدر یا مادر و یا هر دو آنها معتاد شوند. بیشتر فرزندان افراد معتاد به خاطر اینکه پدر یا مادرشان همواره بر مصرف مواد متمرکز بوده و عشق و محبت کافی را به آنها نداده و از تامین کردن نیازهای عاطفی آنان غافل بوده اند، در سنین بزرگسالی بیشتر به سمت اعتیاد به مواد، یا اعتیادهای رفتاری گرایش پیدا می کنند تا از این طریق بتوانند نیازهای ارضا نشده خود را برطرف کنند.

کودکان خردسال والدین معتاد ممکن است دچار کابوس و خواب های آشفته شده یا دچار شب ادراری شده و بی اختیار گریه کنند. این احتمال نیز وجود دارد که آنها دوستی برای خود نداشته و به همین دلیل از رفتن به مدرسه نیز وحشت داشته باشند. فرزندان بزرگسال تر ممکن است از عوارض  ناشی از افسردگی مانند وسواس برای نشان دادن شخصیتی کامل و بی نقص، جمع کردن چیزهای بیهوده و بی مصرف، دوری کردن از دیگران یا کمرویی بیش از اندازه رنج ببرند. مطالعات نشان می دهد به دلیل این که فرزندان افراد معتاد فکر می کنند که با دیگران تفاوت دارند، شخصیت ضعیفی از خود به نمایش گذاشته و رفتاری شبیه به والدین معتادشان از خود بروز می دهند. فرزندان نوجوان والدین معتاد نیز ممکن است دچار انواع  ترس های شدید و اضطراب شوند.

فرزندان والدین معتاد در بیشتر مواقع در مدرسه مشکل دارند. محیط نابسامان و متشنج خانه باعث می شود که فرزندان نتوانند درس بخوانند و تکالیف خود را انجام دهند. این احتمال نیز وجود دارد که آنها به علت ناتوانی در بیان کردن نیازها و خواسته هایشان، با مشکلات و افت تحصیلی روبرو شوند. اغلب فرزندانی که والدین آنها معتاد هستند، در محیط مدرسه نمی توانند با معلمان و همکلاسی های خود ارتباط برقرار کنند. آنها معمولاً مردود شده و پس از درجا زدن پی در پی در یک دوره تحصیلی، عاقبت ترک تحصیل می کنند.

برخی از فرزندان والدین معتاد، به عادت هایی مثل دروغگویی، دزدی ، دعوا کردن و فرار از مدرسه روی می آورند. این گونه کودکان در محیطی بسیار آشفته و نابسامان زندگی می کنند. آنها نمی دانند که والدین معتاد آنها چه رفتاری ازخود نشان خواهند داد و نمی توانند رفتار والدین خود را پیش بینی کنند، به همین دلیل  نمی دانند که خودشان باید چه رفتاری داشته باشند. آنها خود را مسئول معتاد شدن والدین خود دانسته و فکر می کنند که اگر رفتار خوبی داشته باشند و خوب درس بخوانند می توانند والدین خود را از مصرف مواد منصرف کنند. آنها برای دفاع از خود کارهای خطرناک و خشونت آمیزی انجام می دهند. جلب رضایت دیگران و نشان دادن رفتاری بسیار خوب از جمله اقدامات دیگری است که آنها برای در امان ماندن از خشم والدین خود انجام می دهند.  بیشتر کودکانی که والدین معتاد دارند از اینکه نمی توانند پدر و مادر خود را از مشکلات ناشی از اعتیاد نجات دهند احساس گناه می کنند.

به دلیل همراه بودن اعتیاد با جرم و خشونت ، در خانواده هایی که اعضای آن معتاد هستند رفتارهایی همچون داشتن روابط جنسی با محارم و نزدیکان، تجاوز، فحاشی، بدرفتاری و کتک زدن رواج دارد. قربانیان تجاوز و روابط جنسی نامشروع، خودشان را مسئول بلاهایی می دانند که بر سرشان آمده است؛ وبه دلیل احساس گناه، شرمندگی و ناامیدی که دچار آن هستند و برای فرار از رنج و عذابی که تحمل می کنند، ممکن است خودشان نیز به مصرف مواد مخدر متوسل شوند. فرزندان افراد معتاد از لذت های معمول کودکانه محروم هستند و اگر به مشکلات آنها در همان دوران کودکی رسیدگی نشود بعدها در زندگی با مشکلات فراوانی روبرو خواهند شد. همچنین برخی از فرزندان اعتیاد در سنین بسیار پایین به روابط جنسی نامشروع روی می آورند و به همین دلیل با اتفاقاتی چون بارداری های ناخواسته و یا ابتلا به بیماریهای مسری مانند ایدز و هپاتیت مواجه شوند.

فرزندان بزرگسالی که والدین آنها معتاد هستند، به دلیل بزرگ شدن در یک خانواده معتاد، اغلب از درک و شناخت ریشه مشکلات و گرفتاری های خود عاجز هستند. بسیاری از آنها دچار مشکلاتی مانند افسردگی، پرخاشگری و بی قراری می شوند. بررسی ها نشان داده است که اغلب آنها به مصرف انواع داروهای روانگردان روی آورده و نمی توانند به راحتی با دیگران ارتباط برقرار کنند. غالبا آنها نیز مانند والدینشان افرادی شکست خورده و درمانده هستند که در بیشتر مواقع شغل های پیش پا افتاده برای خود انتخاب می کنند و تقریباً همه آنها نوعی  برداشت منفی از خودشان دارند. فرزندان بزرگسال والدین معتاد احساس می کنند که افرادی بی ارزش و پر از عیب و نقص هستند. آنها ممکن است در زندگی زناشوئی خود نیز با مشکل روبرو شوند؛ چراکه پدر یا مادر معتاد آنها فرد بی مسئولیتی بوده است که از تامین نیازهای اولیه فرزندانش خودداری کرده است.

بسیاری از فرزندان بزرگسال والدین معتاد به علت تجربه های تلخی که از اعتماد کردن به دیگران داشته اند، قادر به برقراری روابط دوستانه و نزدیک با دیگران نیستند. آنها فکر می کنند اگر به دل ببندند یا عاشق کسی شوند این شخص نیز همانطور که والدین معتادش به او آزار رسانده است در آینده به وی آسیب خواهد رساند. متاسفانه تحقیقات نشان می دهند که بسیاری از فرزندان بالغ والدین معتاد اغلب با کسانی روابط نزدیک برقرار می کنند که معتاد هستند یا به نوعی از آنها سوء استفاده می کنند.

احتمال گرایش به اعتیاد در فرزندان بزرگسال افراد معتاد، چهار برابر بیشتر از فرزندان بزرگسال والدین غیر معتاد می باشد. باید توجه داشت که عوامل ژنتیکی و ناتوانی در برخورد صحیح با اضطراب و تشویش نیز از جمله عواملی هستند که در معتاد شدن فرد موثر هستند.

تاثیرات اعتیاد برهمسر

بیماری اعتیاد اثرات منفی بسیار زیادی بر همسر فرد معتاد می گذارد. همسر فرد معتاد نیز ممکن است به احساساتی چون: دلسوزی به حال خود، گوشه گیری و انزوا، خودداری از مشارکت در اجتماع، احساس تنفر، افسردگی، خستگی مفرط و بسیاری از بیماری های جسمی و روانی دیگر مبتلا شود. در بسیاری از مواقع همسر فرد معتاد مجبور می شود که هم نقش پدر را بازی کند و هم مسئولیت مادر بودن را بر عهده بگیرد. فردی که همسرش معتاد است در واقع مسئولیتی را که باید والدین بطور مشترک بر عهده بگیرند به تنهایی بر دوش می کشد؛ و بنابراین ممکن است از خود ناسازگاری نشان داده، دائما شکایت کرده و یا نسبت به فرزندان بی توجه باشد.

مواجه شدن با مشکلات اقتصادی و مالی از دیگر مسائلی است که همسر یک فرد معتاد با آن روبرو می شود. ممکن است او به علت مبالغ زیادی که خرج مواد مخدر می شود یا بیکار شدن همسرش، از بسیاری از امکانات زندگی محروم شود. در بیشتر موارد همسر معتاد راه های دیگری برای رفع احتیاجات مالی خود پیدا می کند. به عنوان مثال او ممکن است همزمان به ٢ یا ٣  کار مختلف مشغول شود. ممکن است از خانواده خود تقاضای کمک کرده و یا برای تامین معیشت خانواده خود اقدام به دزدی کردن از دیگران بکند.  ممکن است اشیای قیمتی و یا اثاثیه منزل خود را بفروشد تا از این طریق بتوانند چرخ زندگی را بگرداند. در بعضی موارد ممکن است اقدام به قرض کردن، وام گرفتن و یا نزول کردن پول نموده تا بتواند شکم خود و فرزندانشان را سیر کند. اگرچه ممکن است برخی از این مثال ها افراطی به نظر برسند، ولی روشهایی هستند که ممکن است در شرایط استیصال، همسر یک فرد معتاد برای کسب درآمد انجام دهد.

 اعتیاد یکی از مهمترین علت های طلاق می باشد. مطالعات انجام شده بر روی خانواده های معتادان نشان می دهد که اختلافات خانوادگی و زناشوئی اغلب به دلیل بیماری اعتیاد به وجود می آیند. در عین حال همین بررسی ها نشان می دهد که همسر و یا حتی فرزندان فرد معتاد نیز ممکن است در معتاد شدن  فرد یا تشدید اعتیاد وی تاثیر گذار باشند. برخی از خانواده ها برای این که کانون خانواده از هم پاشیده نشود و برای جلوگیری از بروز مشکلات جدی خانوادگی، به فرد معتاد اجازه می دهند که به مصرف مواد ادامه دهد.

انکار کردن از جمله مهمترین مسائلی است که معتادان و اعضای خانواده آنها با آن روبرو هستند. اعضای خانواده برای توجیه کردن یا منطقی نشان دادن اعتیاد عضو معتاد، وجود مشکل را انکار می کنند. انکار کردن در مراحل اولیه قابل درک است، چراکه هر خانواده ای خواهان حمایت از اعضای خود می باشد. با این حال، زمانی می رسد که انکار کردن زندگی اعضای خانواده را تحت تاثیر قرار می دهد. وقتی اعضای خانواده، اعتیاد فردی که کاملاً واضح و مشخص است را انکار کرده و از درخواست کمک خودداری می کنند، این رفتار آنها ممکن است تاثیرات منفی فراوانی روی فرزندان خانواده بگذارد.

همسر فرد معتاد نیز گاهی از فرط عصبانیت و یا به دلیل  تنفر و انزجار از همسر خود به مصرف مواد مخدر، الکل و یا قرص های آرام بخش روی می آورد، و یا نسبت به فرزندان خود خشونت ورزیده و اقدام به تنبیه بدنی آنها می نماید. در نهایت زمانی که اثرات مخرب بیماری اعتیاد بر روح و روان وی چیره شود به نحوی که خود را تنها و بی پناه بپندارد و نتواند مصائب و مشکلات پیش رو را تحمل کند، ممکن است دست به خودکشی زده تا خود را از عذاب این بیماری خلاص نماید.

 حمایت ناسالم

در اغلب موارد اعضای خانواده فرد معتاد، همانند یک برده در خدمت بیماری اعتیاد قرار گرفته و خود نیز به نوعی به بیماری اعتیاد وابستگی پیدا می کنند که به این حالت هم وابستگی گفته می شود. به بیان دیگر، هم وابستگی نوعی اعتیاد ناخودآگاه به رفتارهای غیرمتعارف یک فرد دیگر است. در بیشتر مواقع فردی که به دیگری وابسته می شود و تحت کنترل وی قرار می گیرد،  برای نیازها و خواسته های شخصی خود اهمیت کمتری قائل شده و همه تلاش خود صرف برآورده کردن نیازهای دیگران می نماید. بسیاری از معتادان در دوره های کوتاهی مصرف مواد را متوقف می کنند و در این دوره حالت و رفتار خوبی از خود نشان می دهند و همین کار باعث می شود تا کسی که به فرد معتاد وابستگی متقابل دارد (مثلاً همسر معتاد) امیدوار شده و تصور کند که مشکل وی برطرف شده است. اعضای خانواده فرد معتاد که به وی وابسته هستند همه تلاش خود را می کنند تا معتاد بودن وی را مخفی کرده و اعتبار و آبروی خانواده را حفظ کنند و تصویری از یک خانواده کامل و بی عیب و نقص از خود به نمایش بگذارند. همسر و فرزندان فرد معتاد معمولاً سعی می کنند که با کسی دوست نشده و  کسی را با خود به خانه نیاورند، تا مشکلات ناشی از اعتیاد یکی از اعضای خانواده مخفی بماند.

افراد وابسته در خانواده فرد معتاد به طور ناخواسته به مددکار یا حمایت کننده ناسالم  تبدیل می شوند. حمایت کننده ناسالم  به  کسی گفته می شود که نمی خواهد اعتیاد فردی را که برایش عزیز است بپذیرد و به همین دلیل آن را انکار کرده و تلاش می کند تا مشکلات ناشی از اعتیاد عزیزش را برطرف کند. برای مثال او وظایف و مسئولیت های فرد معتاد را بر عهده می گیرد و کارهایی که خود معتاد باید انجام دهد را برایش انجام می دهد. این شخص همه تلاش خود را به کار می بندد تا نشان دهد که عزیزش هیچ مشکلی ندارد و برای اینکه دیگران و مخصوصاً افرادی که با فرد معتاد سروکار دارند (برای مثال مسئولین مدرسه، مدیران، همکاران وی) متوجه اعتیاد او نشده و برایش گرفتاری ایجاد نشود خراب کاری های او را تصحیح کرده و حتی اقدام به دروغ گفتن می کند. حمایت های ناسالمی که اعضای خانواده از فرد معتاد می کنند، باعث می شود تا وی راحت تر به اعتیاد خود ادامه دهد.